Müzaribə şərikliyi sərmayə sahibinin işi idarə edəcək şəxsin əməl etməsi üçün bəzi qaydalar müəyyən edib-etməməsinə görə iki növə ayrılır: mütləq və məhdud Muzaribə.
1. Mütləq Müzaribə: Sərmayə sahibi hər hansı bir şərt qoymadan idarəçini ticarət işində sərbəst buraxır. Yalnız qazancın bölüşdürülmə üsulunu və zamanını müəyyən edir.
2. Məhdud Müzaribə: Sərmayə sahibi, anaparanı idarəçiyə verərkən müəyyən şərtlər irəli sürür və onlara əməl etməsini istəyir.
Əbu Hənifə və Əhməd ibn Hənbələ görə bu şərtlər aşağıdakılar ola bilər:
a) Müəyyən bir şəhərdə ticarət etməyi şərt qoşa bilər. Məsələn, işin yalnız müəyyən bir yerdə aparılmasını istəyə bilər. Məsələn, iş yerinin Bursada açılmasını tələb edə bilər. Sərmayə sahibinin işi nəzarətdə saxlamaq və qazancı bölüşdürmək üçün bu hüququ var.
b) Müəyyən cins və çeşid məhsullar alıb-satılmasını şərt qoşa bilər. Məsələn, yalnız qida məhsulları, tekstil məhsulları və ya yanacaq ticarəti aparmasını istəmək kimi. Hz. Abbasın canlı heyvan ticarətini qadağan etməsi buna sübutdur.[1]
c) Ortaqlığın müddətini müəyyən edə bilər. Məsələn, bir il ərzində ticarət etmək və ilin sonunda təsfiye etmək üçün razılaşma edə bilər. Ancaq müddəti məhdud olan Mudaribədə, ləğv prosesində çətinliklər yaranmaması üçün uyğun ticarət növü seçilməlidir. Müəyyən edilən müddətdə nəticə əldə edilməyəcəyi əvvəlcədən məlum olan ticarət növünə girməməlidir.
d) Müəyyən şəxslərdən mal alıb və müəyyən şəxslərə satmağı şərt qoşa bilər. Bununla, bazarlama, agentlik, filial və s. fəaliyyətlər Mudaribə çərçivəsinə daxil ola bilər. Məsələn, bir firma müxtəlif şəhərlərdə etibarlı və bacarıqlı şəxslərə sərmayə verərək yalnız öz məhsullarını alıb-satmasını, ilin sonunda hesablanacaq xalis qazancın yarı-yarıya bölüşdürülməsini təmin edə bilər. Yenə bir firma, sərmayəsi olmayan, dürüst və bacarıqlı bir işçiyə sərmayə verərək, ayda min ton yanacaq alıb öz firmasına satmasını tələb edə bilər. Bu ticarətdən əldə ediləcək qazanc firma ilə idarəçi arasında bölüşdürülmüş olar. Belə bir ticarətdən hər iki tərəf də qazanc əldə edir.
e) Mudaribəni gələcək zamana aid etmək mümkündür. Məsələn, razılaşmadan sonra altı ay sonra Mudaribə fəaliyyətlərinə başlamaq qərara alına bilər. Sərmayə sahibinin və ya idarəçinin başqa işləri səbəbindən Mudaribəyə dərhal başlamaq mümkün olmaya bilər.
İmam Şafii və Malikilərə görə:
Son üç maddəni qəbul etmirlər. Yəni Mudaribənin müddətini müəyyən etmək, alqı-satqını məhdudlaşdırmaq və müqaviləni gələcək zamana aid etmək keçərli deyildir.[2]
[1] əl-Heysəmi, a.g.e, IV, 161.
[2] ibn Qudamə, əl-Muğni, V, 62, 63; əş-Şirazi, əl-Mühəzzəb, I, 386.
Qaynaq: Hamdi Döndüren - Delilleri ile Ticaret ve İktisat İlmihali / Erkam Yayın / Baskı Tarihi: İstanbul / 2016